توانبخشی یک مجموعه از مداخلات درمانی است که به منظور بهبود عملکرد و کاهش ناتوانی فردی که به دلیل آسیب دیدگی یا بیماری مشکلاتی در سلامتی خود را تجربه کرده است، انجام می‌شود. هدف اصلی توانبخشی، بهبود کیفیت زندگی افراد و بازگشت آنها به سطح فعالیت و وظایف روزمره قبل از بروز مشکلات سلامتی است. در این مقاله به شما خواهیم گفت توانبخشی چیست و چه اهداف و برنامه درمانی دارد.
برنامه‌های توانبخشی معمولاً توسط تیمی از متخصصان بهداشتی و درمانی ارائه می‌شوند که شامل پزشکان، فیزیوتراپیست‌ها، مشاوران روانشناختی، متخصصان تغذیه و سایر تخصص‌های مرتبط می‌شوند. این تیم توسط ارزیابی درست و دقیق وضعیت فرد، برنامه‌های توانبخشی را برای هر فرد به طور اختصاصی تنظیم و اجرا می‌کنند.
توانبخشی چیست؟
توانبخشی یک شاخه از پزشکی است که به افراد با مشکلات و بیماری‌های مختلف کمک می‌کند تا بهبود یابند و عملکرد بهتری داشته باشند. برنامه‌های توانبخشی بسته به نوع مشکل و نیازهای فرد، متناسب با آن تنظیم می‌شوند. این برنامه‌ها ممکن است شامل درمان‌های فیزیکی، شغلی، گفتاری، روانشناختی و سایر تخصص‌های مرتبط باشد.
تیم درمانی توانبخشی از اعضای مختلفی تشکیل شده است که شامل پزشکان، فیزیوتراپیست‌ها، کاردرمان‌ها، گفتاردرمان‌ها، ارتوپدیست‌ها، روانشناسان و مددکاران است. این تیم با توجه به وضعیت هر فرد، برنامه‌های توانبخشی را برای آن فرد ارائه و اجرا می‌کنند.
اگر ساکن شرق تهران هستید می توانید از مرکز فیزیوتراپی پاسداران با نام تن آسا خدمات توانخبشی مربوط به فیزیوتراپی را دریافت کنید.
توانبخشی هدف دارد تا با بهبود عملکرد فرد و کاهش ناتوانی، کیفیت زندگی او را ارتقاء داده و به او کمک کند تا به حداکثر توانایی‌های خود برسد. هرچند که توانبخشی ممکن است در برخی موارد بهبود کامل و جبران کامل مشکلات نباشد، اما هدف آن همواره استفاده بهینه از توانمندی‌های باقیمانده و بهبود کیفیت زندگی است.
برنامه توانبخشی چطور به بیمار کمک می کند؟
برنامه توانبخشی به افراد دارای بیماری‌ها و مشکلات مختلف کمک می‌کند تا بهبود یابند و عملکرد بهتری داشته باشند. این برنامه‌ها می‌توانند به صورت کامل و جامع بوده و بیماری های متعددی را شامل شود. برنامه‌های توانبخشی معمولاً شامل یک تیم چند تخصصی از اعضا می‌شوند که شامل پزشکان، فیزیوتراپیست‌ها، کاردرمان‌ها، گفتاردرمان‌ها، ارتوپدیست‌ها، روانشناسان و مددکاران هستند.
تاثیر برنامه توانبخشی بستگی به عوامل زیادی دارد، از جمله:
1. بیماری زمینه‌ای و پایه: درمان‌های توانبخشی می‌توانند به افراد کمک کنند تا از مشکلات ثانویه ناشی از بیماری اصلی جلوگیری کنند و بهبود بیشتری داشته باشند.
2. توانبخشی معلولیت و ناتوانی: برنامه‌های توانبخشی می‌توانند به فرد کمک کنند تا عملکرد و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد و به تدریج از ناتوانی و معلولیت عبور کند.
3. استفاده از وسایل کمکی و تغییرات محیطی: بستگی به نیازهای فرد، برنامه توانبخشی ممکن است شامل آموزش استفاده از وسایل کمکی و اصلاح محیط پیرامونی فرد باشد تا بهترین تطابق با ناتوانی او را فراهم کند.
4. آموزش به بیمار و خانواده: برنامه توانبخشی می‌تواند فرد و خانواده او را آموزش دهد و در تطابق با تغییرات زندگی پس از آسیب و بیماری کمک کند.
5. ماهیت و شدت بیماری یا آسیب: شدت و نوع بیماری یا آسیب در تاثیر بر نتیجه توانبخشی نقش دارد. برخی بیماری‌ها و آسیب‌ها ممکن است منجر به محدودیت‌های دائمی باشند که تاثیر برنامه توانبخشی را محدودتر کنند.
6. زمینه کلی سلامتی: وضعیت کلی سلامتی فرد قبل از بیماری یا آسیب نیز در نتیجه توانبخشی تاثیر دارد.
توانبخشی در کدام بیماری ها تاثیرگذار است؟
توانبخشی و طب فیزیکی (فیزیوتراپی) برای مجموعه‌ای از مشکلات و بیماری‌ها به عنوان روش‌های درمانی استفاده می‌شود. این روش‌ها بهبود عملکرد بدنی، عملکرد حرکتی و کیفیت زندگی افراد را بهبود می‌بخشند. در زیر به برخی از کاربردهای توانبخشی و طب فیزیکی اشاره می‌کنم:
1. توانبخشی پس از آسیب عملکردی: طب فیزیکی برای افرادی که به علت آسیب یا جراحی به عملکرد بدنی خود آسیب دیده‌اند، استفاده می‌شود. این شامل آسیب‌های مغزی، اسکلتی-عضلانی، عصبی و صدمات حاد می‌شود. هدف طب فیزیکی در این موارد، بهبود قدرت و انعطاف پذیری عضلات، بهبود تعادل و حرکت و کاهش درد و التهاب است.
2. توانبخشی پس از سکته مغزی: طب فیزیکی در توانبخشی افرادی که سکته مغزی داشته‌اند، نقش مهمی دارد. این شامل تمرینات قدرت، تعادل، توانایی راه رفتن و توانایی استفاده از عضلات دست و پا می‌شود.
3. توانبخشی پس از آسیب نخاعی: برای افرادی که آسیبی به نخاعی داشته‌اند و ناتوانی در حرکت و عملکرد بدنی دارند، طب فیزیکی کمک می‌کند. تمرینات فیزیکی و تحرکی، تمرینات تقویتی و تنظیم حرکتی اعضای بدن، بهبود تعادل و آموزش استفاده از وسایل کمکی جزء اصلی برنامه توانبخشی در این موارد است.
4. توانبخشی پس از جراحی ارتوپدی: برای افرادی که جراحی ارتوپدی انجام داده‌اند، طب فیزیکی استفاده می‌شود. این شامل تمرینات تقویت عضلات، بهبود حرکت و انعطاف پذیری مفاصل و کمک به بازگشت به فعالیت‌های روزمره می‌شود.
5. توانبخشی پس از تروما و آسیب‌های ورزشی: طب فیزیکی در توانبخشی افرادی که آسیب‌های ورزشی مانند اسپرین، رگ‌‌‌زنی، شکستگی استخوان و آسیب‌های بافت نرم داشته‌اند، مؤثر است. این شامل تمرینات قدرت و انعطاف پذیری عضلات، تمرینات تقویتی و استحکام بدن، تمرینات تعادل و کنترل حرکتی، تمرینات بازسازی و کاهش التهاب و درد است.
6. مدیریت درد مزمن: طب فیزیکی می‌تواند به افرادی که با درد مزمن مواجه هستند کمک کند. این شامل تمرینات تقویتی و انعطافی، تمرینات کنترل درد، تمرینات آب درمانی و فنون آرامش‌بخشی می‌شود.
7. توانبخشی در بیماری‌های مزمن: برای بیمارانی که با بیماری‌های مزمن مانند آرتروز، فیبرومیالژیا، ام‌اس و بیماری عضلانی-اسکلتی دست و پا مبتلا هستند، طب فیزیکی می‌تواند مفید باشد. تمرینات مختلفی از جمله تمرینات تقویتی، تمرینات انعطافی، تمرینات تعادل و تمرینات آب درمانی می‌تواند به بهبود علائم و کاهش ناتوانی کمک کند.
8. توانبخشی در بیماری‌های عصبی: برای بیمارانی که در برابر بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون، اسکلروز چندگانه، اتونومی عصبی و ضعف عضلانی مبتلا هستند، طب فیزیکی می‌تواند موثر باشد. تمرینات تقویتی، تمرینات تعادل و حرکت، تمرینات راه رفتن و تمرینات درمانی از طریق محیط آب می‌تواند در بهبود عملکرد حرکتی و کاهش ناتوانی به کار گرفته شود.
این فقط چند مثال از کاربردهای توانبخشی و طب فیزیکی هستند. برنامه توانبخشی به صورت فردی بر اساس نیازهای شما تنظیم می‌شود و توسط تیم توانبخشی متخصص ارائه می‌شود. مهم است که با پزشک خود مشورت کنید تا بتوانید برنامه مناسبی را برای توانبخشی و بهبود وضعیت خود تعیین کنید.
اهداف توانبخشی چیست؟
تیم توانبخشی براساس نیازهای فرد مبتلا، شدت و نوع بیماری و ضایعه، اهداف کوتاه مدت و طولانی مدت را برنامه‌ریزی می‌کند. به عنوان مثال، برای فردی که پیانو می‌نوازد و دست او آسیب دیده است و پس از جراحی سنگین آسیب دیده، هدف کوتاه مدت توانبخشی ممکن است افزایش دامنه حرکتی دست فرد به میزان مشخص در طول زمان باشد تا دامنه حرکتی محدود شده فرد بهبود یابد. سپس، با انجام تمرینات و استفاده از روش‌های درمانی، قدرت دست فرد بهبود یافته و ضعف دست کاهش پیدا می‌کند.
هدف طولانی مدت توانبخشی، نواختن مجدد پیانو است. حتی اگر ضایعه پس از آسیب به طور کامل بهبود یابد و تنها بهبودی نسبی (با درصد بهبودی بالا یا پایین) رخ دهد، هدف طولانی مدت همچنان نواختن پیانو است.